Μάθημα : ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΚΥΡΙΟΙ ΟΡΟΙ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ

ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ

1. Απλή= έχει μόνο τους κύριους όρους
2. Επαυξημένη= έχει επιπλέον προσδιορισμούς
3. Ελλειπτική= λείπει ένας ή περισσότεροι από τους κύριους όρους
4. Σύνθετη= έχει περισσότερα από ένα ή υποκείμενα ή αντικείμενα ή κατηγορούμενα

ΜΟΡΦΕΣ ΑΠΛΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ

Υ+ Ρ  (αμετάβατο)

Υ+Ρ+Α (μεταβατικό μονόπτωτο)

Υ+Ρ+Α αμ. +Α. εμμ. (μεταβατικό δίπτωτο)

Υ+Ρ+Κ (συνδετικό)

Υ+Ρ+Α+Κ αντ. (μεταβατικό με κατηγορούμενο αντικειμένου)

ΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ

• Υποκείμενο είναι η λέξη που δείχνει σε μια πρόταση ποιος ενεργείή ποιος δέχεται μια ενέργεια ή ποιος βρίσκεται σε μια κατάσταση. Μπαίνει σε ονομαστική και απαντά στην ερώτηση «ποιος/ποια/ποιο/ποιοι/ποιες/ποια».
• Το ρήμα συμφωνεί με το υποκείμενο σε πρόσωπο και αριθμό.
• Μπορεί να παραλείπεται όταν είναι σε α’ ή β’ πρόσωπο ή και γ’ όταν εννοείται εύκολα από τα συμφραζόμενα.
• Στα απρόσωπα ρήματα και τις απρόσωπες εκφράσεις το υποκείμενο είναι μια δευτερεύουσα πρόταση που αρχίζει με το «να» ή με το «ότι».

 Π.χ. Πρέπει να φύγω. (η πρόταση να φύγω= υποκείμενο στο απρόσωπο ρήμα «πρέπει»).

Διαβάστε τη θεωρία για το υποκείμενο εδώ: http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/Theoria%20Nea/ypokeimeno.htm

ΤΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ

Αντικείμενο είναι η λέξη που φανερώνει που πηγαίνει η ενέργεια του ρήματος.

Μπαίνει στις πλάγιες πτώσεις (γενική, αιτιατική)

ΜΟΝΟΠΤΩΤΑ ΡΗΜΑΤΑ:

Το αντικείμενο μπαίνει στις πλάγιες πτώσεις ή είναι εμπρόθετο. Π.χ.

Ο Πέτρος πέταξε την μπάλα. (αιτιατική)

Η Άννα θα σου τηλεφωνήσει. (γενική)

Η Άννα θα τηλεφωνήσει σε σένα.    (εμπρόθετο)

ΣΥΣΤΟΙΧΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ:

Το αντικείμενο του ρήματος να βγαίνει από την ίδια ρίζα με το ρήμα.

Π.χ. Ο Νίκος γράφει γράμμα.

ΔΙΠΤΩΤΑ ΡΗΜΑΤΑ:

Τα αντικείμενα χωρίζονται σε άμεσο και έμμεσο.

Οι συνδυασμοί είναι:

• Αιτιατική + γενική (Αμ+εμμ.)    Ο Νίκος μου έδωσε το βιβλίο.
• Αιτιατική + εμπρόθετο (Αμ +εμμ.) Π.χ. Η Άννα έδωσε το βιβλίο στον Πέτρο.                          
• Αιτιατική προσώπου +αιτιατική πράγματος Κανονικά το πρόσωπο είναι το άμεσο και το πράγμα το έμμεσο, αλλά το πιο σωστό είναι να λέμε άμεσο αυτό που απαντά στην ερώτηση «τι» και έμμεσο αυτό που μπορεί να αντικατασταθεί με εμπρόθετο.
• Π.χ. Ο δάσκαλος διδάσκει τους μαθητές γράμματα.

• Π.χ. Φορτώνουν το φορτηγό (τι;) τούβλα (με τι;).

ΔΗΛΑΔΗ: τα άμεσα αντικείμενα απαντάνε στην ερώτηση «τι» και τα έμμεσα στην ερώτηση «σε ποιον ή σε τι».

Διαβάστε για το αντικείμενο εδώ: http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/Theoria%20Nea/antikeimeno-NE.htm

Κι εδώ: https://www.greek-language.gr/digitalResources/modern_greek/tools/lexica/glossology_edu/lemma.html?id=109&ur=2#colabbr01

https://www.greek-language.gr/digitalResources/modern_greek/tools/lexica/glossology_edu/lemma.html?id=109&ur=2#colabbr02

ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ

• Συμφωνεί πάντα στην πτώση με το Υποκείμενο (στο οποίο αποδίδει ένα γνώρισμα)
• Απαντά στην ερώτηση «τι λογής;»
• Βρίσκεται σε ονομαστική πτώση.
• Είναι κυρίως επίθετο, αλλά μπορεί να είναι και άλλα μέρη του λόγου.
• Βρίσκεται με ρήματα συνδετικά: π.χ. είμαι, γίνομαι, υπάρχω, ονομάζομαι, φαίνομαι κλπ.

Διαβάστε για το κατηγορούμενο εδώ: http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/Theoria%20Nea/katigoroumeno.htm

ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ ΤΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ

Τα ρήματα: ονομάζω, νομίζω, εκλέγω, διορίζω, ποιώ και όσα έχουν παρόμοια σημασία συντάσσονται με 2 Αιτιατικές:

Η μία είναι Αντικείμενο και η άλλη Κατηγορούμενο της πρώτης.

Π.χ Ο ιερέας βάφτισε το μωρό  Βαγγέλη.  

              Υ              Ρ             Α           ← Κ

(ποιον; «το μωρό»= αντ./ τι λογής; «Βαγγέλη»= κατ. Αντικ.)