Μάθημα : Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ- ΟΔΥΣΣΕΙΑ, ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΑΠΟ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ (Α2, Α3)

Ο Οδυσσέας επιλέγοντας να φύγει χάνει: α) το υπέροχο νησί β) όλα όσα του προσφέρει η Καλυψώ: δηλ. να μοιράζεται σαν ίσος με ίσο το τραπέζι και το κρεβάτι της θεάς (μόνο η τροφή διαφέρει). Του προσφέρει επίσης και την αθανασία.

ΣΤΙΧΟΙ  251-310

Βλέπουμε στην ε ραψωδία να συμπυκνώνονται μέσα σε μερικούς στίχους τα γεγονότα 22 ημερών (4 για την κατασκευή της σχεδίας και 18 για το ταξίδι). Αυτό όπως είπαμε λέγεται συστολή του χρόνου.

Η κατασκευή της σχεδίας:

Στους στίχους που περιγράφεται η κατασκευή της σχεδίας βλέπουμε την απήχηση του ναυτικού βίου των Ελλήνων πάνω στο έπος.

Η κατασκευή της σχεδίας δείχνει επίσης την κυριαρχία του ανθρώπου πάνω στο περιβάλλον.

Ο Οδυσσέας ήταν φυλακισμένος στο νησί της Καλυψώς όχι βέβαια από ανικανότητα να διαφύγει, αλλά γιατί η θεά τον κρατούσε με τη βία. Μόλις του επέτρεψε να φύγει, ο Οδυσσέας ετοίμασε την αναχώρησή του. Άρα το πρόβλημα της εξεύρεσης σκάφους το λύνει μόνος του. Υπάρχει βέβαια και το πρόβλημα της απόστασης (18 ημερών ταξίδι). Κι αυτό το ξεπερνά με την αποφασιστικότητά του. Η στάση του αυτή αντανακλά την επιθυμία του ανθρώπου της εποχής εκείνης για εξερεύνηση και ανακαλύψεις. Ο Όμηρος θριαμβολογεί για τα ναυτικά επιτεύγματα της εποχής του.

Εργαλεία που χρησιμοποιεί: διπλός πέλεκυς (στίχ. 258), σκεπάρνι (στίχ. 261), ξέστρο (στίχ. 271), τρύπανα (στίχ. 272), ξύλινα καρφιά και αρμοί (274).

Μέρη σχεδίας: πάτωμα (στίχ.276), ίκρια(=σκαριά) (στίχ.278), κουβέρτα (=κατάστρωμα) (στίχ. 279), κατάρτι, αντένα (στίχ. 280), τιμόνι (στίχ. 181), σαβούρα (στίχ.283), πανιά (στίχ. 284), ξάρτια (=σκοινιά) (στίχ.286), φαλάγγια(=μακρόστενα δοκάρια ρυμούλκησης) (στίχ.287).

Εφόδια: κρασί, νερό, τρόφιμα (στίχ.293-295)

στίχ. 300-303: Οι αναπτυγμένες γνώσεις πάνω στο χάρτη του ουρανού ήταν απαραίτητη προϋπόθεση και φυσικό αποτέλεσμα της ανάπτυξης της ναυτιλίας. Από τη διαδρομή που έκανε ο Οδυσσέας υπολογίζουμε ότι το νησί της Καλυψώς πρέπει να βρισκόταν στο Γιβραλτάρ και έτρεχε με 6 χιλιόμ/ώρα.

Οδυσσέας: Έχει επιμονή και αποφασιστικότητα. Εργάζεται με μέθοδο και τεχνική. Με αυτοπεποίθηση και επιμονή ξανοίγεται στο πέλαγος προσπαθώντας να κυριαρχήσει στη νύστα του.

Καλυψώ: Είναι βουβό πρόσωπο. Δείχνει στοιχεία αγάπης στον Οδυσσέα. Τον καθοδηγεί και τον εφοδιάζει με πράγματα. Υποτάσσεται στο θέλημα των θεών και δείχνει τη συμπάθειά της για τον Οδυσσέα. 

Παρακολουθούμε ότι δεν υπάρχει σκηνή αποχωρισμού ανάμεσα στο ζευγάρι. Ο αποχωρισμός έγινε την τελευταία νύχτα πριν την έναρξη κατασκευής της σχεδίας. 

Η παρομοίωση είναι σχήμα λόγου κατά το οποίο για να κατανοήσουμε την ιδιότητα ενός προσώπου, ενός πράγματος, μιας ιδέας, το συσχετίζουμε με κάτι άλλο πολύ γνωστό, που έχει την ίδια ιδιότητα σε μεγάλο βαθμό. Η σύγκριση γίνεται με παρομοιαστικές λέξεις: σαν, καθώς, όπως, κτλ.

Όταν αναλύουμε μια παρομοίωση:

1) Προσδιορίζουμε: α) το αναφορικό μέρος τη παρομοίωσης (την εικόνα) που εισάγεται με λέξεις όπως: σαν, όπως, πώς, καθώς, κτλ

Στο αναφορικό μέρος υπάρχουν θέματα από την καθημερινή ζωή των ανθρώπων, τις αγροτικές δουλειές, το κυνήγι, το ψάρεμα ή τη μυθολογία, θέματα πολύ γνωστά και οικεία στους ανθρώπους ώστε να καταλάβουν το νόημα της παρομοίωσης.

β) το δεικτικό μέρος της παρομοίωσης (την αφήγηση) που εισάγεται με λέξεις όπως: έτσι, παρόμοια, κτλ.

γ) τον κοινό όρο ανάμεσα στην εικόνα και την αφήγηση. Κυρίως όμως

2) Επισημαίνουμε τις σχέσεις μεταξύ αναφορικού και δεικτικού μέρους.

π.χ. Σ’ αυτήν την ενότητα έχουμε παρομοίωση στους στίχους 275-279)

Όσο φαρδύ τορνεύει μάστορης που κατέχει την τέχνη του άριστα

τον πάτο του καραβιού για φόρτωμα,

τόσο φαρδιά κι ο Οδυσσέας την έφτιαξε την πλάβα,

στεριώνοντας τα ίκρια με πολλά στραβόξυλα,

ώσπου απλώνοντας μακριές σανίδες τέλειωσε την κουβέρτα.

Το αναφορικό μέρος είναι: όσο φαρδύ…για φόρτωμα.

Το δεικτικό μέρος είναι: τόσο φαρδιά…την κουβέρτα.

Ο κοινός όρος είναι: φαρδύ-φαρδιά.

Εδώ για να καταλάβουμε πόσο φαρδιά κατασκεύασε ο Οδυσσέας την κουβέρτα της σχεδίας την παρομοιάζει με το φαρδύ πάτωμα των φορτηγών πλοίων.

Άλλες τέτοιες παρομοιώσεις βρίσκονται στη ραψωδία ε στίχοι 362-366 και 435-441.

Την Οδύσσεια τη χαρακτηρίζει ο ανθρωποκεντρισμός, δηλ. η αντίληψη ότι το κέντρο και ο σκοπός του κόσμου είναι ο άνθρωπος, ότι όλα πρέπει να οδηγούν στο καλό του ανθρώπου. Ανθρωποκεντρικός είναι ο πολιτισμός που προβάλλει ως αξία τον άνθρωπο, τις ικανότητές του. Στην ε ραψωδία ο ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας φαίνεται: α) από τις συνθήκες κάτω από τις οποίες παίρνει την απόφασή του ο Οδυσσέας (αφήνει την αθανασία για μια θνητή γυναίκα), β) από την κατασκευή της σχεδίας (τις ικανότητές του), γ) από τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζει ο Οδυσσέας την τρικυμία, δ) από τη θεϊκή κινητοποίηση χάρη ενός (καλού βέβαια) ανθρώπου.

ΣΤΙΧΟΙ  311-420

    Σ’ αυτή την ενότητα τα κυριότερα θέματα που θα δούμε είναι: α) Η κλιμάκωση των επιθέσεων του Ποσειδώνα και των αντιδράσεων του Οδυσσέα, β) Η χρήση του μονόλογου, γ) η χρήση της παρομοίωσης.

Επιθέσεις Ποσειδώνα και αντιδράσεις Οδυσσέα:

α΄ επίθεση Ποσειδώνα: στίχ. 321-326

α΄ αντίδραση Οδυσσέα: στίχ. 327-345.  Βλέπουμε τον Οδυσσέα:

1. να συνειδητοποιεί τη δύσκολη θέση του και να θυμάται με τρόμο την πρόβλεψη της Καλυψώς (στίχ.227-8), 
2. να υποθέτει ότι ο Δίας προκάλεσε τη θαλασσοταραχή και να μη βλέπει σωτηρία,
3. να καλοτυχίζει τους συμπολεμιστές του που έπεσαν στην Τροία. Τον τρομάζει ο άδοξος θάνατος.

β΄ επίθεση Ποσειδώνα: στίχ. 346-354 και 361-366

β΄ αντίδραση Οδυσσέα: στίχ. 355-360

γ΄ επίθεση Ποσειδώνα: στίχ. 402-406

γ΄ αντίδραση Οδυσσέα: στίχ. 407-412

Κλιμάκωση:

Είναι αισθητή η κλιμάκωση των επιθέσεων του Ποσειδώνα και των αντιδράσεων του Οδυσσέα. Η κλιμάκωση έχει συνεχώς αυξανόμενη ένταση-ανιούσα κλίμακα.

Η κλιμάκωση φαίνεται παρακάτω:

Παρέμβαση Ινώς (στίχ. 373-386):

Πριν την τρίτη επίθεση του Ποσειδώνα έχουμε την παρέμβαση της Ινώς. Οι πληροφορίες και οι συμβουλές που δίνει η Ινώ στον Οδυσσέα είναι:

α) του αποκαλύπτει ότι ο αίτιος της συμφοράς του είναι ο Ποσειδώνας αλλά ότι τελικά θα σωθεί,

β) του λέει να ξεντυθεί, να αφήσει τη σχεδία και να κολυμπήσει,

γ) του δίνει το άφθαρτο μαντίλι της.

Χρήση μονόλογου: Ο μονόλογος είναι αφηγηματική τεχνική (όπως είναι και ο διάλογος, η τριτοπρόσωπη αφήγηση, η περιγραφή) και χρησιμοποιείται συνήθως όταν οι ήρωες προβλήματα και είναι μόνοι τους. Ο μονόλογος κάνει την αφήγηση πιο δραματική και αποκαλύπτει άμεσα τις σκέψεις και τα συναισθήματα των ηρώων.

Σ’ αυτή εδώ την ενότητα έχουμε το μονόλογο του Ποσειδώνα (στίχ. 315-320) και δύο μονολόγους του Οδυσσέα (στίχ. 329-345  και στίχ. 393-401)

Η παρομοίωση είναι σχήμα λόγου κατά το οποίο για να κατανοήσουμε την ιδιότητα ενός προσώπου, ενός πράγματος, μιας ιδέας, το συσχετίζουμε με κάτι άλλο πολύ γνωστό, που έχει την ίδια ιδιότητα σε μεγάλο βαθμό. Η σύγκριση γίνεται με παρομοιαστικές λέξεις: σαν, καθώς, όπως, κτλ.

Όταν αναλύουμε μια παρομοίωση:

1) Προσδιορίζουμε: α) το αναφορικό μέρος τη παρομοίωσης (την εικόνα) που εισάγεται με λέξεις όπως: σαν, όπως, πώς, καθώς, κτλ

Στο αναφορικό μέρος υπάρχουν θέματα από την καθημερινή ζωή των ανθρώπων, τις αγροτικές δουλειές, το κυνήγι, το ψάρεμα ή τη μυθολογία, θέματα πολύ γνωστά και οικεία στους ανθρώπους ώστε να καταλάβουν το νόημα της παρομοίωσης.

β) το δεικτικό μέρος της παρομοίωσης (την αφήγηση) που εισάγεται με λέξεις όπως: έτσι, παρόμοια, κτλ.

γ) τον κοινό όρο ανάμεσα στην εικόνα και την αφήγηση. Κυρίως όμως

2) Επισημαίνουμε τις σχέσεις μεταξύ αναφορικού και δεικτικού μέρους.

π.χ. Σ’ αυτήν την ενότητα έχουμε παρομοίωση στους στίχους 275-279)

Όσο φαρδύ τορνεύει μάστορης που κατέχει την τέχνη του άριστα

τον πάτο του καραβιού για φόρτωμα,

τόσο φαρδιά κι ο Οδυσσέας την έφτιαξε την πλάβα,

στεριώνοντας τα ίκρια με πολλά στραβόξυλα,

ώσπου απλώνοντας μακριές σανίδες τέλειωσε την κουβέρτα.

Το αναφορικό μέρος είναι: όσο φαρδύ…για φόρτωμα.

Το δεικτικό μέρος είναι: τόσο φαρδιά…την κουβέρτα.

Ο κοινός όρος είναι: φαρδύ-φαρδιά.

Εδώ για να καταλάβουμε πόσο φαρδιά κατασκεύασε ο Οδυσσέας την κουβέρτα της σχεδίας την παρομοιάζει με το φαρδύ πάτωμα των φορτηγών πλοίων.

Άλλες τέτοιες παρομοιώσεις βρίσκονται στη ραψωδία ε στίχοι 362-366 και 435-441.

Χαρακτηρισμοί ηρώων:

Οδυσσέας: Δείχνει υπομονή και καρτερικότητα. Στην αρχή τον πιάνει απόγνωση αλλά μόνο για λίγο. Μετά ξαναβρίσκει το θάρρος του. Αντιμετωπίζει την Ινώ με δυσπιστία.

Ποσειδώνας: μνησίκακος και κακεντρεχής.