Μάθημα : Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ- ΟΔΥΣΣΕΙΑ, ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΑΠΟ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ (Α2, Α3)

Η ραψωδία άλφα εισάγει τους μαθητές στον κόσμο της Οδύσσειας, έναν κόσμο
μεταπολεμικό και μεταϊλιαδικό, από τον οποίο όμως ο Οδυσσέας είναι απών εδώ και είκοσι χρόνια. Η ραψωδία άλφα σηματοδοτεί την απόφαση των θεών να δρομολογήσουν τον νόστο του Οδυσσέα με πρωτοβουλία της προστάτιδάς του θεάς Αθηνάς. Στη ραψωδία αυτή γνωρίζουμε όλα τα σημαντικά «πρόσωπα του δράματος», την Αθηνά, τον Τηλέμαχο, την Πηνελόπη, τους Μνηστήρες, όχι όμως τον Οδυσσέα, ο οποίος θα πρωτοεμφανιστεί μόλις στη ραψωδία ε.

Η Ραψωδία α εισάγει τις βασικές γραμμές της πλοκής,
τους κεντρικούς πρωταγωνιστές, θεούς και ανθρώπους, αλλά και στα μεγάλα
θέματα του έπους: πόλεμος, νόστος, οἶκος, καθώς και στο μέγα θέμα της θείας
δικαιοσύνης.

Θέματα: 

1. Προοίμιο (1-10)
2. Συμβούλιο θεών (11-95)
3. Η Αθηνά στην Ιθάκη (96-318)
4. Τηλέμαχος και Πηνελόπη (319-359)
5. Τηλέμαχος και Μνηστήρες (360-382)

Συμβούλιο των θεών και εφαρμογή σχεδίου Αθηνάς:

- Eφαρμόζεται πρώτα  το δεύτερο μέρος του σχεδίου της Αθηνάς. Γιατί συμβαίνει αυτό;

α) Η αγωνία του Τηλέμαχου και η εναγώνια αναζήτηση πληροφοριών για τον πατέρα του θα μας δώσει την ευκαιρία να γνωρίσουμε το χαρακτήρα και την προσωπικότητά του. Αυτό είναι πιο σημαντικό τώρα αφού η επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη έχει ήδη αποφασιστεί.

β) Το μέρος που αφορά τον Τηλέμαχο έπρεπε προηγηθεί, ώστε η λήξη των δικών του περιπετειών να συμπίπτει με την άφιξη του Οδυσσέα στην Ιθάκη.

Σημαντικά θέματα:

- Η σχέση των ανθρώπων με τη Μοίρα και ο ρόλος των θεών

- Ο ανθρωπομορφισμός των θεών

- Η αυτοδικία

- Η υστεροφημία (αφορά τον Τηλέμαχο)

- (περίπου στο στ. 104-104) η παρακμή του θεσμού της βασιλείας- το να κυβερνάει ένας βασιλιάς. 

- τυπικά επίθετα

- Ανθρώπινη ευθύνη (στ. 38 - 39): Στους στίχους αυτούς παρουσιάζεται η αντίληψη
για την ανθρώπινη ευθύνη. Οι άνθρωποι συνηθίζουν να θεωρούν υπεύθυνους τους
θεούς για τις συμφορές που τους βρίσκουν, ενώ στην πραγματικότητα οι ίδιοι είναι
υπεύθυνοι, γιατί παραβαίνουν τους νόμους των θεών και δεν τηρούν τις εντολές τους.
Η αντίληψη αυτή παρουσιάζει τον άνθρωπο να αποφασίζει ελεύθερα και με δικιά του
θέληση (ελευθερία βούλησης = θέληση) για το τι θα κάνει και θεωρείται ο μόνος
υπεύθυνος για τις πράξεις του.

--Στο κείμενο εντοπίζουμε ενέργειες και καταστάσεις των θεών, όπως:

• ταξιδεύουν και επισκέπτονται ανθρώπους, δέχονται προσφορές και ανταποδίδουν·

• συνεδριάζουν και αποφασίζουν, αυτό όμως που προτείνει ο πατέρας/αρχηγός·

• έχουν συναισθήματα: θλίβονται, οργίζονται και εκδικούνται, ερωτεύονται κτλ.·

• εκτιμούν αξίες/αρετές, όπως η φιλοπατρία, η σύνεση κ.ά, ενώ καταδικάζουν το έγκλημα, την αδικία κλπ

• ως αθάνατοι όμως «οι θεοί αποτελούν μέρος ενός διαφορετικού κόσμου· όλα τα ανθρώπινα γνωρίσματα, τα συναντάμε στους θεούς εξωραϊσμένα, λαμπρότερα, μεγεθυσμένα» (βλ. και Γ5 του βιβλίου).

→ H αντίληψη αυτή για τους θεούς σήμαινε ότι οι άνθρωποι επιδοκίμαζαν αυτό που ήταν οι ίδιοι, ήθελαν όμως κάτι περισσότερο και αυτό το πρόβαλλαν στους θεούς τους. Ας σημειωθεί ότι ο θρησκευτικός ανθρωπομορφισμός θεωρείται εκπληκτικό επίτευγμα, γιατί προϋπέθετε μεγάλη τόλμη και περηφάνια του ανθρώπου για τον ανθρωπισμό του τον ίδιο.

ΒΟΗΘΗΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΩΝ ΘΕΩΝ, ΟΔΥΣΣΕΙΑ ΕΝ.2:

Ποιος θεός συγκάλεσε τους υπόλοιπους σε συμβούλιο; Για ποιον λόγο;
Ποιος θεός λείπει από το συνέδριο των θεών, για ποιον λόγο και τι πετυχαίνει με την απουσία του ο ποιητής; (προοικονομία)
Ποιο είναι το θέμα της πρώτης ομιλίας του Δία στο συμβούλιο των θεών;
Ποιες ομοιότητες παρουσιάζει ο μύθος του Αίγισθου με τον μύθο του Οδυσσέα;
Πώς αξιοποιεί η Αθηνά τα λόγια του Δία;
Με ποιους τρόπους προσπαθεί η Αθηνά να πείσει τον Δία και τους άλλους θεούς να πάρουν ευνοϊκή απόφαση για τον Οδυσσέα;
Ποια είναι η απόφαση του Δία για τον Οδυσσέα; Για ποιους λόγους παίρνει αυτή την απόφαση; Ποιοι άλλοι συμφωνούν μαζί του;
Ποιος μπορεί να έχει αντίθετη γνώμη από αυτή του Δία και γιατί;
Γιατί αυτός που έχει αντίθετη γνώμη πρέπει να υποχωρήσει, σύμφωνα με τον Δία;
Πώς αντιδρά η Αθηνά στην απόφαση του Δία για τον Οδυσσέα; Ποιο είναι το σχέδιο δράσης που
προτείνει και από πόσα μέρη αποτελείται; Ποιος είναι ο στόχος που προσπαθεί να επιτύχει η Αθηνά με το σχέδιο αυτό;
Υποθέστε πως γυρνάει ο Ποσειδώνας ξαφνικά και ακούει όσα λέγονται. Γράψε ένα σύντομο λόγο(ποια θα ήταν η θέση του και με ποια επιχειρήματα θα την στήριζε;

-- Χαρακτηρισμός/ηθογράφηση χαρακτήρων: 

α.Ο Αίγισθος (μέσα από τα λόγια του Δία) παρουσιάζεται ως: 
Χαρακτηριστικά-->

Λόγια και πράξεις του χαρακτηριζόμενου ή
λόγια άλλων για το χαρακτηριζόμενο πρόσωπο-->

β. Ο Οδυσσέας (μέσα από τα λόγια του Δία και της Αθηνάς ) παρουσιάζεται ως: 

Χαρακτηριστικά-->

Λόγια και πράξεις του χαρακτηριζόμενου ή
λόγια άλλων για το χαρακτηριζόμενο πρόσωπο-->

Σημαντική παρουσίαση, δείτε την!

Με το σχέδιο της Αθηνάς προωθείται και δρομολογείται α) ο νόστος του Οδυσσέα β) τα ταξίδια του Τηλέμαχου (Τηλεμάχεια) Στους στίχους αυτούς ο ποιητής προγραμματίζει τη δράση (προοικονομία). 

Το ομηρικό επίθετο

Χαρακτηριστικό (σχετίζεται με το χαρακτήρα) και 

Περιγραφικό (σχετίζεται με την περιγραφή)

(βλ.σελ.23-24, θεωρία βιβλίου και ασκήσεις).

--------------------- ------------------- ------------------ ------------------ ---------------- --------------

Α3, για 18/11, Βρείτε τις προοικονομίες που αναφέρονται στο παρακάτω βίντεο: https://www.youtube.com/watch?v=dmCIOcDqJC4&list=PLmXBlN23X2OatpUlIWRHzBN9pzeHrsK7L&index=13

Α2 μέσα στο μάθημα 18/11, δείτε το βίντεο εδώ και καταγράψτε τα τυπικά επίθετα που αναφέρονται σε αυτό. Πρόκειται για τα επίθετα της ενότητας 2 (Το πρώτο συμβούλιο των θεών). 

*Αν δεν μπορέσουμε να το δούμε, θα κάνουμε την άσκηση 8 σελ.24/25 στο βιβλίο της Οδύσσειας.

--------  -------  -------  --------  -------------  -------------   ------------- ------

Η ΑΘΗΝΑ ΣΤΗΝ ΙΘΑΚΗ, Ο ΤΗΛΕΜΑΧΟΣ ΤΑΞΙΔΕΥΕΙ ΣΕ ΠΥΛΟ, ΣΠΑΡΤΗ

Συνοπτική παρουσίαση 

Η θεά Αθηνά μεταβαίνει στο παλάτι του Οδυσσέα στην Ιθάκη για να συναντήσει τον Τηλέμαχο. Εκεί βρίσκει τους μνηστήρες να διασκεδάζουν, να τρώνε και να πίνουν. Συζητάει με τον νεαρό γιο του Οδυσσέα. 

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ (=τι έτρωγαν, πού κάθονταν, πώς διασκέδαζαν, τι έπιπλα υπήρχαν στο μέγαρο κτλ). 

ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΦΙΛΟΞΕΝΙΑΣ 

Γιατί έδιναν τόση μεγάλη σημασία στη φιλοξενία;

α) Γιατί έτσι μάθαιναν πληροφορίες αφού δεν υπήρχαν άλλοι τρόποι(π.χ. εφημερίδες)

β) Γιατί όλοι είχαν κι από κάποιον συγγενή που ταξίδευε και πρόσφεραν στον ξένο ό,τι ήθελαν να προσφέρουν κι οι άλλοι στο δικό τους άνθρωπο

γ) Γιατί τη φιλοξενία την προστάτευε ο ίδιος ο Δίας (Ξένιος)

Το τυπικό της φιλοξενίας στην ομηρική κοινωνία

Ο ξενιστής υποχρεούται:

Ø     Να υποδεχτεί τον ξένο εγκάρδια (με προσφώνηση και χειραψία) και να τον προσκαλέσει σε φιλοξενία. Αν ο ξένος έχει δόρυ, άλογα, άρμα, να φροντίσει να τακτοποιηθούν.

Ø     Να του προσφέρει λουτρό (να τον λούσουν, να τον αλείψουν, με λάδι, να τον ντύσουν με καθαρά ρούχα)

Ø     Να τον φιλέψει (να του δώσει κάθισμα σε θέση τιμητική, τραπέζι για να φάει, εκλεκτή μερίδα φαγητού και πιοτό. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις οργανώνει επίσημη γιορτή ή και αγώνες προς τιμήν του)

Ø     Να τον ρωτήσει ποιος είναι, από πού έρχεται και τι θέλει, μόνο αφού πρώτα τελειώσει το φαγητό του

Ø     Αφού ακούσει το αίτημά του, να το ικανοποιήσει όσο μπορεί

Ø     Να προσφέρει στον ξένο διαμονή για όσο θέλει αυτός

Ø     Να τον αποχαιρετήσει με δώρα που επισφραγίζουν τη φιλία τους  

Θεϊκή επιφάνεια: η επικοινωνία του θεού με τους ανθρώπους, η εμφάνισή του. Εκδηλώνεται με διάφορους τρόπους, βλ. στο βιβλίο. 

Αναχρονισμός: η Αθηνά-Μέντης αναφέρει ότι ανταλλάσσει χαλκό με σίδηρο (τότε υπήρχε το ανταλλακτικό εμπόριο, δεν υπήρχαν τα νομίσματα), όμως ο σίδηρος δεν είχε ακόμα ανακαλυφθεί στην εποχή των ηρώων της Τροίας. Είμαστε ακόμα στην εποχή του Χαλκού. Ο Όμηρος όμως έζησε τον 8ο αι. π.Χ στην εποχή που ο σίδηρος είχε ανακαλυφθεί και μας μεταφέρει, χωρίς να το προσέξει, ένα στοιχείο από τη δική του εποχή (το οποίο κανονικά δεν υπήρχε την εποχή του Οδυσσέα και του Τηλέμαχου). 

Η σκηνή με τον Τηλέμαχο ΄ανοίγει' και κλείνει με το γνωστό 'κυκλικό σχήμα' στις σκηνές του Ομήρου. 

Μερικά σημεία

στίχ.301: Σύμφωνα με τη συμβουλή της Αθηνάς-Μέντη, ο Τηλέμαχος έπρεπε να καλέσει συνέλευση και να έχει τη σύμφωνη γνώμη των Αχαιών για να διώξει τους μνηστήρες από το σπίτι του. Αυτό αντανακλά την πολιτική κατάσταση την εποχή του Ομήρου (κι όχι του Τρωικού πολέμου). Δεν υπήρχε απόλυτη βασιλεία. Είναι μια εποχή όπου γίνεται μετάβαση από τη βασιλεία στην αριστοκρατία. Υπάρχουν συμβούλια που περιορίζουν την εξουσία του βασιλιά. Το ότι αυτό συνέβαινε την εποχή του ομήρου και όχι του Τρωικού πολέμου σημαίνει ότι εδώ έχουμε αναχρονισμό.

στίχ.328: Η Αθηνά-Μέντης συμβουλεύει τον Τηλέμαχο να σκοτώσει τους μνηστήρες του, δηλαδή να επιχειρήσει να βρει μόνος του το δίκιο του. Αυτή η απόδοση δικαιοσύνης λέγεται αυτοδικία. Την ξαναείδαμε όταν ο Ορέστης σκότωσε μόνος το δολοφόνο του πατέρα του, τον Αίγισθο. Ίσχυε σε εποχές που δεν υπήρχε γραπτό δίκαιο (νόμοι), γι’ αυτό ήταν αποδεκτό από την κοινωνία και από τους θεούς. Σήμερα, δεν αποδεχόμαστε την αυτοδικία γιατί υπάρχουν γραπτοί νόμοι για την απόδοση της δικαιοσύνης, όμως αυτή επιβιώνει σε μερικές περιοχές (π.χ. μανιάτικες βεντέτες, κρητικές, κ.ά.)

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ, ΣΕΛ.24 ΜΕ ΕΝΑ PREZI