Μάθημα : ΚΕΙΜΕΝΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Κ.Π.ΚΑΒΑΦΗΣ

Θερμοπύλες

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ:

• Δες βιογραφία Καβάφη και στοιχεία για την ποίησή του στο βιβλίο: Ιστορία της `1`νεοελληνικής λογοτεχνίας σελ.
• Κυριότερα γνωρίσματα ποίησης Καβάφη:
  1. επεξεργάζεται συνεχώς τα ποιήματά του
  2. τα πρώτα του ποιήματα είναι επηρεασμένα από το συμβολισμό, έπειτα αποκτά το δικό του προσωπικό ύφος, τον καβαφικό ρεαλισμό.
  3. στίχος ελεύθερος, χωρίς ομοιοκαταληξία (όπου υπάρχει μοιάζει με παιχνίδι).
  4. γλώσσα ιδιότυπη: δημοτική, τύποι καθαρεύουσας, ιδιωματισμοί της Κων/πολης.
  5. πεζολογία στην έκφραση (ποιήματα που μοιάζουν με πεζά)
  6. στενή σχέση με την ιστορία: στα περισσότερα ποιήματα του αντλεί τα θέματά του από το ιστορικό παρελθόν (κυρίως ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων) και τα ιστορικά γεγονότα ή πρόσωπα γίνονται η αφορμή για να μας παρουσιάσει ό,τι θέλει να πει με το ποίημά του, που αφορά την εποχή του και κάθε εποχή.
  7. πολλά ποιήματά του έχουν διδακτικό τόνο (διδακτισμός)
  8. καβαφική ειρωνεία.
  9. τα ποιήματα του τα χώρισαν οι σχολιαστές του σε ιστορικά, φιλοσοφικά, ηδονικά. Όμως ο χωρισμός αυτός είναι τυπικός.

• Να τα μελετήσετε και να τα διακρίνετε στο συγκεκριμένο ποίημα.

• Να διαβάσετε πολύ καλά το εισαγωγικό σημείωμα.
• Το ποίημα θεωρείται ψευδοϊστορικό- συμβολικό. Ο Καβάφης έχει πολύ ιδιαίτερη σχέση με την ιστορία. Τη χρησιμοποιεί ως αφορμή για να αναδείξει ένα χαρακτηριστικό που ταιριάζει σε ανθρώπους κάθε εποχής. Έτσι εδώ μιλά για τη συναίσθηση του χρέους και την αυτοθυσία.
• Το 480 π. Χ. οι 300 Σπαρτιάτες του Λεωνίδα, μόνοι απ’ όλους τους τότε Έλληνες αντιμετώπισαν με αυτοθυσία τις δυνάμεις των Περσών, του Ξέρξη. Και δε δείλιασαν ούτε όταν έμαθαν πως ο Εφιάλτης τους πρόδωσε. Γι’ αυτούς στήθηκε μνημείο στις Θερμοπύλες με το επίγραμμα του Σιμωνίδη: « Ω ξειν’ αγγέλειν Λακεδαιμονίοις ότι τηδε κείμεθα τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι». Που θα πει:Ξένε πες στους Λακαιδεμόνιους ότι είμαστε θαμένοι εδώ υπακούοντας στις εντολές εκείνων.

ΘΕΜΑ: η συμβολική σημασία που έχουν οι «Θερμοπύλες» για κάθε άνθρωπο, ο οποίος, παρά τις δυσκολίες μένει πιστός στις αξίες του και υπερασπίζεται τα ιδανικά του.

ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ:

1. τιμή σε όσους αγωνίστηκαν και πέθαναν ηρωικά
2. το ήθος και η υψηλή συναίσθηση του χρέους.
3. η σθεναρή αντίσταση παρά την πλήρη επίγνωση για τις μοιραίες εξελίξεις.

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ:

• Στο ποίημα μπορούμε να διακρίνουμε δυο στροφικές ενότητες. Η πρώτη με τους περισσότερους στίχους, αναφέρεται στην τιμή που πρέπει να αποδοθεί σ’ αυτούς που στη ζωή τους «όρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες». Η λέξη Θερμοπύλες εδώ έχει συμβολικό χαρακτήρα. Υποδηλώνει κάθε άνθρωπο που στη ζωή του έχει βάλει σκοπό να υπηρετεί ένα χρέος, τα υψηλά ιδανικά και τις αξίες του. Είναι το σύμβολο της αυτοθυσίας, η συναίσθηση του χρέους, ο αγώνας μέχρι τέλους για τις αξίες και τα ιδανικά. Ο ποιητής καταδεικνύει τις υψηλές αυτές αξίες ( χρέος, δίκαιοι και ίσιοι, γενναίοι) που έχουν οι ήρωες, αλλά και την ανθρώπινη φύση τους (λύπη, ευσπλαχνία, αλήθεια ομιλούντες, προβλέπουν). Για να κάνει ακόμα πιο έντονα τα γνωρίσματα αυτά χρησιμοποιεί μετοχές (μη κινούντες, συντρέχοντες, ομιλούντες, ενν. όντες) και η μετοχή ψευδομένους αναφέρεται στους ψεύτες, αλλά τονίζει την αρετή των ηρώων να μη νοιώθουν μίσος ακόμα και για όσους τους εξαπατούν.
• Στη δεύτερη στροφική ενότητα τονίζει ο ποιητής την εμμονή των ανθρώπων αυτών στο χρέος. Παρά την προδοσία, αυτό συμβολίζει ο Εφιάλτης, αυτοί αντιστέκονται και αγωνίζονται μέχρι τέλους. Γι’ αυτό τους πρέπει ακόμα μεγαλύτερη τιμή. Η προδοσία του Εφιάλτη δε στάθηκε εμπόδιο για να δειλιάσουν. Αντίθετα τους πείσμωσε ακόμα περισσότερο, τους ενδυνάμωσε και προέβλεπαν πια πως η προδοσία θα έρθει και περίμεναν με ανυπομονησία τους Μήδους. Οι Μήδοι, σύμβολο κι αυτοί (ανυπέρβλητα εμπόδια δυσκολίες, μοίρα, καταστροφή, αντίθετες δυνάμεις), δεν τους πτοούν, αλλά επιτέλους οι ήρωες τους περιμένουν για να τους αντιμετωπίσουν.

ΓΛΩΣΣΑ:

• Στην πρώτη ενότητα παρατηρούμε στοιχεία της ιδιοτυπίας του Καβάφη. Έτσι εδώ η γλώσσα είναι πιο λόγια, με αρχαΐζουσες λέξεις και τύπους καθαρεύουσας.
• Αντίθετα στη δεύτερη ενότητα η γλώσσα γίνεται δημοτική.

ΣΤΙΧΟΥΡΓΙΑ: ελεύθερος στίχος, χωρίς ομοιοκαταληξία.

ΥΦΟΣ: συμβολικό, πεζολογικό, διδακτικό.

Συμπληρωματικές ερωτήσεις:

1. Να ξαναδιαβάσετε το επίγραμμα του Δ. Σολωμού: «Η καταστροφή των Ψαρών» και να εντοπίσετε τα κοινά θεματικά στοιχεία.
2. Να ξαναδιαβάσετε από τη ραψωδία Ζ της Ιλιάδας τους στίχους 441-465 ( και κυρίως 441-449) και να εντοπίσετε τα κοινά θεματικά και ιδεολογικά στοιχεία ανάμεσα στο ποίημα του Καβάφη και το λόγο του Έκτορα.